Sơ cấp cứu - Khi bị chảy máu cam.

HƯỚNG DẪN CÁCH SƠ CỨU KHI BỊ CHẢY MÁU CAM

Chảy máu cam là biểu hiện của rất nhiều căn bệnh khác nhau như: bệnh viêm xoang mũi, nhiễm trùng mũi, nóng trong người, nhiệt,khí hậu hanh khô… 

Khi bị chảy máu cam không ít người cảm thấy hoang mang lo lắng không biết làm thế nào là tốt nhất. 

Chính vì vậy chúng tôi xin hướng dẫn cách sơ cứu khi bị chảy máu cam ngay sau đây sẽ giúp bạn xử lí nhanh tình huống chảy máu cam bảo vệ sức khỏe mình tốt nhất. 

Cách xử lí khi bị chảy máu cam hợp lý nhất 

Để không gặp phải tình huống khó xử này thì ngay khi bị chảy máu cảm bạn nên dùng một số cách xử lý bệnh hiệu quả đơn giản như sau:

Đầu tiên người bệnh nên để cho lưng thẳng nhằm hạ huyết áp ở các tĩnh mạch mũi, sau đó bạn dùng ngón tay trỏ bóp chặt bên mũi chảy máu và thở bằng miệng khoảng 5- 10 phút thì buông tay, điều này sẽ làm cho máu ngừng chảy, cách cầm máu khá hiệu quả. 

Sau khi máu ngừng chảy có thể dùng khăn lau sạch vùng mũi và tuyệt đối không được ngửa đầu ra sau cũng như không nên ngoáy mũi hay xì mũi mạnh vì làm như vậy máu có thể tiếp tục chảy, làm tổn thương mũi hơn. 

Trong trường hợp máu tiếp tục chảy tái tiếp diễn thì người bệnh có thể  có cách xử lý khác đó là dùng thuốc xịt mũi chống sung huyết chứa thành phần là oxymetazolin có tác dụng cầm máu tốt. 

Lưu ý trường hợp cần tới bệnh viện:

Trong trường hợp người bệnh không thể tự cầm máu hoặc gặp phải một số vấn đề sau thì nên tới gặp bác sĩ sớm nhất có thể như: 

 – Máu chảy nhiều chảy không ngừng

 – Máu chảy do tai nạn va đập cần đi khám ngay để phát hiện những tổn thương bên trong. 

 – Người bị huyết áp cao 

 – Chảy máu cam xuất hiện liên tục thường xuyên lặp lại nhiều lần thì nên tới bệnh viện khám để phát hiện những căn bệnh nguy hiểm có thể xảy ra. 

Tuy chảy máu cam không nguy hiểm nhưng cần được người bệnh lưu ý quan tâm vì biết đâu đây có thể là dấu hiệu sớm báo hiệu những căn bệnh nguy hiểm có thể xảy ra. 

Bệnh Chảy máu cam

Các tên gọi khác của bệnh này:

• Chảy máu mũi

Chảy máu cam hay còn gọi là chảy máu mũi, nguyên nhân phổ biến nhất là chấn thương do ngón tay và dị vật trong mũi hoặc do khô niêm mạc mũi. Hầu hết chảy máu là ở phần phía trước của mũi dọc theo vách ngăn mũi do khu vực tập trung các động mạch nhỏ và tĩnh mạch mũi. Có khoảng 95% số ca chảy máu mũi ở mũi trước, thường nhẹ tự cầm trước khi đến bệnh viện, do chảy máu ở vùng điểm mạch Kiesselbach. Trường hợp máu chảy ở vùng vách ngăn mũi sau hay thành ngoài sau mũi có nguồn gốc từ động mạch thì máu chảy nhiều, khó cầm máu, có thể phải nhập viện.

Triệu chứng

Chảy máu từ mũi; máu cũng có thể nhỏ vào phần sau họng hoặc xuống đến dạ dày làm bệnh nhân khạc nhổ hoặc thậm chí nôn ra máu.

Chẩn đoán

Hỏi bệnh sử và khám thực thể, tập trung khám phần mũi.

• Xét nghiệm máu toàn bộ (CBC).
• Xét nghiệm có thể bổ sung: xét nghiệm protime, xét nghiệm thromboplastin từng phần

Điều trị

Trường hợp máu chảy ở vùng vách ngăn mũi sau hay thành ngoài sau mũi có nguồn gốc từ động mạch cần phải nội soi mũi để xác định chính xác vị trí chảy máu, từ đó đưa ra phương pháp điều trị phù hợp như điều trị bằng phương chấm nitrat bạc, đốt điện, đốt laser, nhét mũi trước bằng quả bóng... Dùng thuốc co mạch, thuốc đông máu, vitamin K…

Tổng quan bệnh Chảy máu cam

Định nghĩa

Chảy máu cam hay còn gọi là chảy máu mũi, là tình trạng bệnh lý thuộc vùng tai mũi họng khá phổ biến ở trẻ em. Chảy máu cam tuy ít nguy hiểm đến tính mạng, nhưng dễ làm bệnh nhân và người nhà hốt hoảng, lo lắng.

Phân loại

• Theo số lượng máu chảy
  • Chảy máu nhẹ: máu đỏ tươi nhỏ từng giọt, số lượng ít hơn 100ml, thường ở điểm mạch.
  • Chảy máu vừa: máu chảy thành dòng ra ngoài cửa mũi hoặc chảy xuống họng, số lượng từ 100 - 200ml.
  • Chảy máu nặng: máu chảy nhiều kéo dài, bệnh nhân có thể ở trong trạng thái kích thích, hốt hoảng, vã mồ hôi, môi mặt xanh nhợt, mạch nhanh huyết áp hạ, số lượng máu mất nhiều hơn 200 ml.
• Theo vị trí
  • Chảy máu ở điểm mạch Kisselbach: chảy máu ít, có xu hướng tự cầm, thường gặp viêm tiền đình mũi, trẻ em hay ngoáy mũi.
  • Chảy máu mao mạch: toàn bộ niêm mạc mũi rỉ máu, gặp ở những bệnh nhân bị bệnh về máu như bệnh ưa chảy máu, bệnh xuất huyết giảm tiểu cầu vô căn…
  • Chảy máu động mạch: chảy máu ở động mạch sàng trước, động mạch sàng sau, động mạch bướm khẩu cái… chảy máu nhiều không tự cầm, thường chảy ở sâu và cao.

Nguyên nhân bệnh Chảy máu cam

Có rất nhiều nguyên nhân gây chảy máu cam, có cả do tại chỗ hoặc do bệnh toàn thân.

 Tại chỗ:

• Do viêm nhiễm như viêm mũi cấp, viêm mũi mãn, viêm mũi do vi khuẩn, viêm mũi virút; viêm xoang cấp; viêm mũi vận mạch; viêm mũi dị ứng…
• Do chấn thương vì ngoáy mũi hoặc dị vật lọt vào mũi (thường gặp ở trẻ em); sỏi mũi ở cả người lớn và trẻ em; sang thương gây loét hốc mũi thường gặp ở công nhân ngành hoá chất khi bảo hộ chưa tốt, do lao, giang mai hoặc bệnh phong (hủi).
• Do cấu trúc bất thường ở hốc mũi như vẹo hoặc gai của vách ngăn mũi…
• Do khối u: lành tính như u xơ vòm mũi họng, u do nấm và u ác tính như ung thư vòm họng, u hốc mũi, u xoang, u sàn sọ…

Toàn thân:

• Bệnh toàn thân cấp tính gây rối loạn đông cầm máu ban đầu như cúm, sởi nặng, sốt tinh hồng nhiệt, sốt xuất huyết, sốt rét…
• Bệnh của hệ tim mạch như cao huyết áp; vỡ các phình mạch của hệ mạch máu, động mạch cảnh; bệnh xơ vữa động mạch.
• Bệnh của hệ máu gặp ở những người có thể trạng thiếu máu nặng, nhiễm trùng nhiễm độc, thiếu vitamin; bệnh bạch cầu cấp; suy tuỷ; giảm tiểu cầu chưa rõ nguyên nhân, rối loạn chất lượng tiểu cầu, và những bệnh thuộc về mạch máu như bệnh ưa chảy máu.
• Một số nguyên nhân khác như sự thay đổi nội tiết trong cơ thể ở người có thai, có kinh nguyệt hoặc dùng Corticoide xịt mũi kéo dài không đúng chỉ định, dùng thuốc chống đông; do thay đổi áp lực của khí quyển, thay đổi thời tiết…
• Còn lại khoảng 5% không tìm được nguyên nhân (vô căn), thường gặp ở tuổi thanh thiếu niên, chảy máu tự nhiên số lượng ít, tái diễn nhiều lần và hay gặp khi làm việc gắng sức hoặc đi ngoài nắng quá lâu.

Những trường hợp nhẹ thì không cần nhập viện, thường chỉ cần dùng ngón cái cùng bên ấn nhẹ bên cánh mũi chảy máu, giữ trong 5 – 10 phút, trong khi đầu để thẳng. Vì mũi nằm ở vị trí đặc biệt (giữa khuôn mặt) và có nhiều mạch máu nên rất nhiều người thỉnh thoảng gặp phải tình trạng chảy máu mũi. Chảy máu mũi xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau.

Theo từ điển y tế Medilexicon thì chảy máu cam có nghĩa là 'chảy máu mũi'. Chảy máu mũi không hẳn là nguyên nhân đe dọa tính mạng của bạn. Tiến sĩ Ashim Desai, bác sĩ phẫu thuật tai mũi họng của Ấn Độ cho rằng, những lý do khác nhau có thể gây ra chảy máu mũi bao gồm: sau chấn thương, dị ứng, nhiễm trùng hoặc bất kỳ lý do nào khác.

• Viêm mũi dị ứng: Do phản ứng của cơ thể khi bị dị ứng mà các mô dọc theo mũi bị sưng lên. Lúc này, các mao mạch giãn ra và đôi khi bị vỡ gây chảy máu. Máu có thể chảy ra thành những vệt nhỏ bất cứ khi nào bạn xì mũi hoặc hắt hơi.
• Bạn nên đi kiểm tra nguy cơ dị ứng của mình để biết mình có thể bị dị ứng với những điều gì để có biện pháp phòng ngừa thích hợp, ví dụ như uống thuốc chống dị ứng hoặc chống sung huyết.
• Khí hậu khô khắc nghiệt: Điều này thường gặp ở những bệnh nhân có độ lệch vách ngăn vì luồng không khí khi 'đi' qua một diện tích hẹp trong mũi sẽ nhanh hơn và làm cho mũi khô hơn. Điều này gây ra sự kích thích, tiếp theo là hắt hơi và làm chảy máu mũi.
• Thường xuyên hắt hơi: Hắt hơi nhiều cũng là nguyên nhân gây loét các lớp lót của vách ngăn (phân vùng trung tâm giữa hai lỗ mũi) và điều này dễ gây chảy máu.
• Trẻ em bị chảy máu mũi thường là do các mạch máu trên mặt trước của vách ngăn mũi bị vỡ, loét mà nguyên nhân chủ yếu là do cảm lạnh hoặc hắt hơi. Điều này có thể được kiểm soát được bằng cách giúp trẻ hạn chế hắt hơi nhờ giữ cho mũi không bị khô (có thể bôi trơn cho mũi bằng các loại dầu như dầu dừa hoặc dầu ôliu).
• Ngoáy mũi: Ngoáy mũi là một việc làm tưởng không có hại gì nhưng thực tế lại có thể làm rụng lông mũi, tổn thương niêm mạc, vỡ mạch máu và gây chảy máu. Ngoài ra, ngoáy mũi nhiều cũng dễ làm nhiễm khuẩn mũi. Thói quen ngoáy mũi nên từ bỏ vì có thể sẽ làm suy yếu chức năng bảo vệ khoang mũi, gây chảy máu mũi nhiều hơn.
• Nhiễm trùng xoang hoặc có khối u: Ở người lớn, trường hợp chảy máu mũi mà máu có màu đậm hoặc mùi hôi thì rất có thể đó là biểu hiện một nhiễm trùng xoang hoặc khối u trong mũi. Nếu có dấu hiệu này, người bệnh cần đi kiểm tra bằng cách nội soi và chụp CT.
• Nhiễm trùng xoang hoặc khối u trong mũi nếu không được điều trị có thể dẫn đến ung thư mũi xoang. Ung thư mũi xoang có thể xuất hiện các dấu hiệu như: nghẹt mũi liên tục, đặc biệt là ở một bên; đau ở trán, mũi, má hoặc xung quanh mắt hoặc tai; chảy dịch qua cửa mũi sau xuống họng; chảy máu cam thường xuyên và liên tục; mất cảm giác về mùi hoặc hương vị; đau hoặc tê ở mặt hoặc răng; sưng nề vùng mặt, vòm miệng, mũi hoặc cổ; chảy nước mắt; khó mở miệng; tái phát nhiễm khuẩn tai; khó khăn trong việc nghe...
• Tăng huyết áp: Tăng huyết áp là nguyên nhân thường xuyên chảy máu cam ở người lớn tuổi. Khi huyết áp tăng dẫn đến áp lực thành mạch tăng, có thể nứt vỡ thành mạch, dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như chảy máu mũi, xuất huyết não, suy tim, bóc tách thành động mạch chủ, xuất huyết đáy mắt gây mù vĩnh viễn…
• Thay đổi sinh lý: Trường hợp thay đổi sinh lý dẫn đến chảy máu mũi thường gặp ở phụ nữ mang thai, nhất là những người bị cao huyết áp khi mang thai. Trong trường hợp này, thai phụ cần tham khảo ý kiến của bác sĩ sản khoa để biết cách đối phó và trị bệnh.
• Thiếu vitamin C: Vitamin C là một trong những chất chống ôxy hóa, có tác dụng làm tăng sức đề kháng, bảo vệ thành mạch và hỗ trợ hấp thu sắt canxi. Khi thiếu vitamin C, da sẽ bị khô, dễ bị xuất huyết dưới da (da dễ bị bầm tím khi va chạm nhẹ), chảy máu cam, chảy máu lợi, vết thương chậm lành. Vì vậy, khi thanh thiếu niên đột ngột bị chảy máu cam thì điều đó có thể “báo hiệu” cơ thể đang rất cần bổ sung thêm vitamin C.
• Viêm mũi cấp tính và mãn tính: tình trạng viêm mũi làm cho lớp chất nhày bảo vệ bề mặt niêm mạc mũi bị thương tổn, vì thế các mạch máu nằm ngay dưới đó cũng hay bị xước, rách gây chảy máu mũi. Các chất dịch rỉ thường xuyên được tiết ra khi mũi bị viêm dính chặt vào lớp niêm mạc khiến cho bạn có cảm giác ngứa ngáy, khó chịu. Điều này dẫn tới việc bạn thường xuyên ngoáy mũi gây chảy máu mũi.
• U xơ vòm mũi họng: đây là một căn bệnh khá phổ biến ở lứa tuổi dậy thì nhưng thường gặp ở bé trai nhiều hơn bé gái. Chảy máu cam là một trong những biểu hiện của bệnh đi kèm với các dấu hiệu như: bị chảy nước mũi liên tục, ngạt tắc mũi một bên ngày càng tăng, ù tai và nghe kém do khối u chèn ép vùng loa vòi tai, người gầy xanh, mệt mỏi.
• Dị vật trong mũi: trong nhiều trường hợp do có các dị vật bị mắc trong mũi khiến cho bạn thường xuyên cảm thấy nhức đầu, bị chảy máu mũi nhưng không biết nguyên nhân tại sao. Một bạn gái sau chuyến đi dã ngoại về nhà thường xuyên bị chảy máu mũi phải đến bệnh viện khám. Tại đây, các bác sĩ đã gắp ra khỏi mũi bạn gái đó một con vắt dài khoảng 4cm.

Phòng ngừa bệnh Chảy máu cam

Giải thích cho trẻ không nên ngoáy mũi vì bên cạnh việc gây chảy máu mũi, đây cũng là một nguyên nhân làm nhiễm trùng vùng mũi họng.

• Khi thấy trẻ có biểu hiện chảy máu mũi, các bậc cha mẹ cần hướng dẫn cho trẻ bình tĩnh ngồi xuống hoặc nằm (nếu có thể) rồi dùng hai ngón tay bịt chặt hai lỗ mũi và thở nhẹ nhàng bằng miệng trong 5 đến 10 phút sẽ làm cho trẻ hết chảy máu.
• Chảy máu mũi còn rất nhiều nguyên nhân khác nên khi trẻ xuất hiện chảy máu mũi nhiều lần một cách bất thường phải đưa trẻ đi khám và điều trị tại các cơ sở có phòng khám chuyên khoa Tai Mũi Họng để tìm ra nguyên nhân giúp cho việc xử trí triệt để chảy máu mũi.
• Ngoài ra, phụ huynh có thể dùng nước muối sinh lý (nước muối loãng) để rửa sạch mũi cho trẻ 2 lần/tuần, không nên rửa nước muối nhiều lần vì cũng làm cho niêm mạc mũi mất đi lớp nhày bảo vệ và dễ bị tổn thương.

Điều trị bệnh Chảy máu cam

Trước một bệnh nhân chảy máu mũi, việc đầu tiên là phải cầm máu, sau đó mới tìm nguyên nhân. Đối với những trường hợp chảy máu nặng phải chú ý đến tình trạng toàn thân của bệnh nhân (theo dõi sát mạch, huyết áp).

Điều trị toàn thân

• Để bệnh nhân nghỉ ngơi yên tĩnh, ngồi hoặc nằm đầu cao, há miệng để nhổ máu ra.
• Truyền dịch nếu có trụy mạch, huyết áp.
• Truyền máu nếu Hb hạ dưới 50%, truyền máu là một biện pháp tích cực, đặc biệt trong trường hợp chảy máu nặng, tốt nhất là truyền máu tươi liều nhỏ (100ml) nhiều lần.
• Corticoid: nếu không có chống chỉ định dùng corticoid, phần lớn các tác giả đều cho rằng sử dụng corticoid trong chảy máu là cần thiết, thường tiêm tĩnh mạch như depersolone.
• Kháng sinh: đề phòng xuất tiết ứ đọng sẽ gây viêm nhiễm ở mũi và các bộ phận kế cận.
• Thuốc đông máu: làm tăng vững bền thành mạch, giảm thời gian chảy máu như Adrenoxyl, Premarin... hoặc trực tiếp làm đông máu như vitamin K, Sulfate de protamine.

Điều trị tại chỗ

Cầm máu tại chỗ được thực hiện từ đơn giản đến phức tạp theo các bước sau:

• Đè ép cánh mũi vào vách mũi: dùng hai ngón tay bóp nhẹ cánh mũi ép vào vách ngăn tương ứng điểm mạch Kisselbach trong vài phút, áp dụng trong trường hợp chảy máu ít, chảy máu ở điểm mạch Kisselbach.
• Dung dịch cầm máu: dùng bông có tẩm dung dịch cầm máu như ôxy già 12 thể tích, éphedrin 1-3% đè lên chỗ chảy máu.
• Hạt trai nitrat bạc (AgNO3): dùng một que trâm đầu tù nướng đỏ ở đầu, chấm vào dung dịch nitrat bạc đậm độ 5%, muối bạc sẽ chảy ra và đọng lại thành một hạt nhỏ óng ánh ở đầu que trâm, dí hạt trai vào chỗ đang chảy máu.
• Nhét mechè mũi trước: sau khi gây tê hốc mũi, dùng cuộn mechè có bề rộng 1-1,5cm, bề dài 50cm tẩm mở kháng sinh hoặc dầu parafin nhét vào mũi. Chú ý nhét có hình đáy võng để mechè không bị tụt xuống thành sau họng, nhét chặt từ sau ra trước cho tới khi đầy ra tận cửa mũi trước. Dùng đè lưỡi kiểm tra xem máu có chảy xuống thành sau họng hay không, nếu không thấy chảy xuống là tốt. 
• Thời gian lưu mechè: 24 - 48 giờ.
• Những trường hợp chảy máu nhiều do chấn thương, cao huyết áp…, nếu nhét mechè mũi trước không thành công, cần phải nhét mechè mũi sau.
  • Nhét mechè mũi sau: dùng cục gạc bịt kín cửa mũi sau để ngăn không cho máu chảy xuống thành sau họng. Vì vậy, phải sử dụng cục gạc to tương ứng với vòm mũi họng, đường kính cục gạc khoảng 2-2,5cm, chiều cao 2,5cm có buột dây ở giữa, mỗi đầu dài 30cm. Sau khi bịt kín được cửa mũi sau, ta tiếp tục nhét mechè mũi trước.
• Che mũi sau lưu lại khoảng 48-72 giờ, trong thời gian này phải điều trị kháng sinh.
• Những trường hợp chảy máu mao mạch, nhất là ở trẻ em, có thể dùng các loại protein tự tiêu có tác dụng cầm máu như spongel (gélaspon). Hiện nay ở nhiều nước, người ta dùng Merocel là một loại bọt sốp có hình hố mũi. Khi cho vào mũi, tưới nước, nó nở căng to ôm khít lòng hố mũi, máu cầm ngay mà bệnh nhân không đau. Hoặc làm bong bóng cao su cho vào mũi rồi bơm căng, lúc lấy ra chỉ cần xì hơi, rất tiện.
• Ngày nay dùng đông điện dưới sự hướng dẫn của nội soi để cầm máu đã được áp dụng rộng rãi. Các động mạch có thể được gây tắc mạch qua thông mạch chọn lọc đem lại kết quả tốt.
• Nút mạch: Nếu các biện pháp trên không có hiệu quả.
• Thắt động mạch: Nếu các cách cầm máu trên không làm máu ngừng chảy, ta có thể thắt các động mạch sau: động mạch cảnh ngoài, động mạch hàm trong, động mạch sàng trước, động mạch sàng sau.

Điều trị nguyên nhân

Sau khi đã cầm máu tại chỗ, cần tìm nguyên nhân để điều trị.